อุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-ผาเสื่อ มีพื้นที่ประมาณ 488 ตารางกิโลเมตร อยู่ในเขตพื้นที่อำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน และอำเภอปางมะผ้า ภูมิประเทศเป็นเทือกเขาสลับซับซ้อน ประกอบด้วยป่าดิบเขา ป่าสนเขา ป่าเบญจพรรณ และป่าเต็งรัง สถานที่น่าสนใจในอุทยานได้แก่ ถ้ำปลา ตั้งอยู่ที่บ้านห้วยผา ตำบลห้วยผา ห่างจากตัวเมืองประมาณ 17 กิโลเมตร ใช้ทางหลวงหมายเลข 1095 สายแม่ฮ่องสอน-ปาย กิโลเมตรที่ 191-192 สามารถเดินทางไปชมได้ทุกฤดูกาล บริเวณโดยรอบเป็นลำธารและป่าเขา ถ้ำปลาตั้งอยู่บริเวณเชิงเขา มีลักษณะเป็นแอ่งน้ำขนาดใหญ่กว้างประมาณ 2 เมตร ลึก 1.50 เมตร ภายในแอ่งน้ำมีน้ำไหลออกจากถ้ำใต้ภูเขาอยู่ตลอดเวลา และมีปลาตัวโต ๆ อาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก เรียกว่าปลามุงหรือปลาคังเป็นปลามีเกล็ดขนาดใหญ่ ในวงศ์เดียวกับปลาคาร์พ และถึงแม้จะมีอยู่เป็นจำนวนมาก แต่ก็ไม่มีใครกล้าทำอันตราย เนื่องจากมีความเชื่อว่าเป็นปลาเจ้า หากใครนำไปรับประทานแล้วจะต้องมีอันเป็นไป น้ำตกผาเสื่อ ตั้งอยู่ในเขตตำบลหมอกจำแป่ บนทางหลวงหมายเลข 1095 สายแม่ฮ่องสอน-ปาย บริเวณกิโลเมตรที่ 191 แยกไปตามทางขึ้นสู่พระตำหนักปางตอง ห่างจากถนนประมาณ 100 เมตร รวมระยะทางห่างจากตัวเมืองประมาณ 26 กิโลเมตร น้ำตกแห่งนี้ไหลลงมาจากน้ำตกแม่สะงาในพม่า เป็นน้ำตกขนาดกลาง สูงประมาณ 10 เมตร กว้าง 15 เมตร ในฤดูฝนสายน้ำตกปกคลุมเต็มหน้าผาหินกว้างลักษณะคล้ายเสื่อปูลาด จึงเป็นที่มาของชื่อน้ำตกผาเสื่อ ส่วนในฤดูแล้งมีน้ำน้อย แต่ก็ถือว่าเป็นน้ำตกที่มีน้ำตลอดปี ช่วงที่เหมาะสมจะไปท่องเที่ยวคือเดือนกรกฎาคม-กันยายน น้ำตกแม่สะงากลาง เป็นน้ำตกที่มีความสวยงาม มีน้ำมากกว่าน้ำตกผาเสื่อ เพราะเป็นชั้นที่เป็นต้นน้ำ ซึ่งไหลลงมาจากผาเสื่อและเขื่อนแม่สะงา น้ำตกแม่สะงากลางเป็นสายน้ำสีขาวถั่งโถมลงจากแนวผาหินเป็นระลอก ละอองน้ำซ่านกระเซ็นกระทบแสงแดด บริเวณโดยรอบมีความอุดมสมบูรณ์เป็นธรรมชาติที่บริสุทธิ์ เดินทางไปน้ำตกแม่สะงากลางต้องลงไปทางโรงไฟฟ้าพลังน้ำแม่สะงา จอดรถที่สันเขื่อน แล้วเดินป่าเข้าไปอีกประมาณ 1 กิโลเมตร ถ้ำพระหัตถ์คู่พระพุทธบาท ภายในถ้ำมีหินเป็นเหมือนรอยพระพุทธบาทกับพระหัตถ์ ซึ่งต้องเตรียมไฟฉายไปส่องด้วย เพราะภายในถ้ำค่อนข้างมืด อุทยานฯ มีบ้านพักให้บริการนักท่องเที่ยวบริเวณน้ำตกผาเสื่อเลขที่ 70 หมู่ 1 ตำบลห้วยผา อำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน สำรองที่พักได้ที่ โทรศัพท์ 0 5361 9036, 0 5369 2055 หรือกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช กรุงเทพฯ โทรศัพท์ 0 2562 0760 เว็บไซต์ www.dnp.go.th *** หมายเหตุ อุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-น้ำตกผาเสื่อ ปิดการท่องเที่ยวและพักแรม (ลานกางเต็นท์) บริเวณหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-น้ำตกผาเสื่อ ที่ ถผ.4 (ปางตอง) หรือ “ปางอุ๋ง” ตั้งแต่วันที่ 1 มิถุนายน 2561 ถึงวันที่ 30 กันยายน 2561 สำหรับการท่องเที่ยวและพักแรมที่อื่น ๆ ของอุทยานฯ ยังเปิดให้บริการนักท่องเที่ยวตามปกติ
